Een stand van zaken na 2009 

Vorige | Overzicht | Volgende

In de feodale oorkonden wordt Termes geattesteerd vanaf het einde van de 11de eeuw. Het enorme domein in het hart van de Corbières is dan in handen van een invloedrijke familie, afkomstig uit de ridderlijke kringen rond de Trencavel-dynastie van Carcassonne.

TermesHoe zat het echter voordien met Termes? Kan de inbreng van de archeologie de historici misschien helpen om verder in de tijd terug te gaan dan de geschreven bronnen dat toelaten?

Op het einde van de kruistochten tegen de albigenzen (1228) komt het leen onder rechtstreekse controle van de Franse kroon te staan. Vanaf het verdrag van Corbeil, afgesloten tussen Frankrijk en Aragon in 1258, tot in het begin van de 17de eeuw is Termes een essentiëel onderdeel in de rug van de Franse verdedigingslinie aan de grens tussen beide staten.

Belangrijke aanpassingswerken worden dan uitgevoerd. Wat wij vandaag zien is dus een amalgaam van verschillende periodes. Maar hoe zag de burcht er dan werkelijk uit in de tijd van de beruchte belegering in 1210 door de kruisvaarders? Alleen de archeologische bevindingen, getoetst aan de beschrijvingen in de kronieken, kunnen ons daarop een antwoord geven.

Met het verdrag van de Pyreneeën (1659) verschuift de grens officiëel veel verder naar het zuiden en reeds enkele jaren voordien (1653) wordt de militair nutteloze vesting van Termes afgebroken. Zo verdwijnt de plaats dan drie eeuwen lang in de vergeetput van de Geschiedenis. Het blijft wachten tot de jaren ’70 van vorige eeuw om de eerste archeologen te zien opduiken. De vernietigingswerken uit de 17de eeuw en de eeuwenlange erosie maken hun werk extra moeilijk, maar het puin heeft ook een aantal substraten beschermd.

De geschiedenis van de archeologie in Termes

In 1942 had Termes reeds een eerste vorm van bescherming gekregen als waardevolle site van het natuurlijke patrimonium. In 1951 schrijft men de site in op de voorlopige inventaris van Historische Monumenten.

De eerste archeologische exploratie op het terrein staat in 1975 onder leiding van Lucien Bayrou die de site onder de aandacht brengt van de instanties en het publiek door meerdere publicaties. Als gevolg daarvan richt men een plaatselijke vereniging op om het behoud te verzekeren: Termes en Termenès.

Toch worden de ruïnes pas als Historisch Monument geklasseerd in 1989, nadat de gemeente een jaar eerder de site als eigendom had verworven uit de handen van Touring Club France. Onder de paraplu van de Association de sauvegarde du château de Termes en het LEADER-programma van het departement Aude kon men beginnen met een eerste reeks van werken en opzoekingen in de jaren ’90, waarbij ook aan de toegankelijkheid voor de bezoekers werd gedacht, zoals bijvoorbeeld de bouw van de houten toegang in 1992.

Termes2

Van 1992 tot 1994 staan de archeologische opgravingen onder leiding van Gauthier Langlois, die in 2001 een opmerkelijk boek heeft geschreven over Olivier van Termes, één van de beste ridders uit de 13de eeuw.

In 1994 richt de gemeente een traditioneel huis in het dorp naast de rivier in als ontvangstpunt met boetiek.

Van 1994 tot 1998 werden belangrijke werken gerealiseerd onder leiding van Fabrice Chambon, onze vriend die nu voor de Mairie van Montségur werkt. Sinds onze aankomst in ’98 in de Aude hebben we trouwens het lot van de indrukwekkende site van Termes steeds van zeer nabij gevolgd, mede door het werk aldaar van Hannes Ceulemans, een man met Vlaamse wortels, en ook omdat webmaster Marc Bogaerts een zwak bleek te hebben voor Termes.

Vanaf 1999 werd een globaal programma gelanceerd van onderzoek, restauratie en waardevermeerdering voor de bezoekers, onder leiding van Jean-Paul Cazes (C.C.S. Patrimoine) en David Maso, dat echter snel kampte met een gebrek aan financiële middelen. Desondanks werd er gewerkt in 2002 en 2004, met de hulp van vrijwilligers.

Vanaf 2005 zijn de ruïnes het voorwerp van gestructureerde archeologische campagnes, opnieuw onder leiding van Jean-Paul Cazès. De hoofdbedoeling daarvan is de oorspronkelijke feodale bouwwerken te identificeren, want vanaf 1255 werd de site zoals reeds gezegd architecturaal in opdracht van de koning behoorlijk aangepast.

Van 2006 tot 2008 heeft men zich geconcentreerd op het hoogste gedeelte van de site (kapel en citernes) waarbij oudere structuren werden ontdekt.

Termes3

Het castrum

Op de top van de berg stond een grote en massieve donjon waarvan de fundamenten totaal verdwenen zijn onder het puin. Dicht rond deze meestertoren bevond zich het kasteel van naast elkaar geplaatste gebouwen, verbonden door een muur die de hoogste omwalling vormde.

Wat lager lag een tweede walmuur, in de vorm van een parallellogram met als lange zijde ongeveer 125 meter en als korte 70 meter. Het zuidelijke gedeelte hiervan bevat elementen uit de Occitaanse periode (vóór 1250), maar het merendeel is toch het werk van de Franse genie. De twee flanktorens vertonen zeer duidelijk architecturale elementen van de koninklijke architectuur in de Languedoc.

Tijdens uw bezoek zal u merken dat de site langs drie zijden op een natuurlijke wijze beschermd is door steile bergwanden, waardoor het kasteel slechts toegankelijk is via de zuidzijde. Deze kant werd extra verdedigd door een grote droge gracht, uitgehakt in de rots. Wat lager op de helling liggen ook resten van een stevige muur in gemetste steen, de getuigenissen van een derde walmuur die het dorp rond het kasteel omvatte en zo verdedigde. Het geheel noemt men een castrum, en wordt beschreven in de kroniek van Pierre des Vaux-de-Cernay, die het verhaal vertelt van de langdurige belegering in 1210 door het kruisleger van Simon van Montfort, van 1 augustus tot 22 november, of bijna vier maanden.

Rond 1260, nadat Olivier van Termes afzag van alle rechten, werd de bevolking van het castrum verhuisd naar het actuele dorp aan de rivier en zaten er in de vesting eeuwenlang alleen nog maar soldaten van het Franse garnizoen.

TermesDe kapel

De castrale kapel is het best bewaarde gebouw. De exploratie van de bodem bracht de aanwezigheid van mortelresten en steensplinters onder ogen, en die dateren uit de tijd van de allereerste constructie. Op die plaats maakten de bouwvakkers en steenhouwers hun voorbereidingen.

Termes5

Ook andere artefacten werden in die substraten gevonden en een accurate C14-analyse daarvan laat een datering toe uit de eerste helft van de 10de eeuw. Dat is behoorlijk vroeger dan de vermelding in de eerst gekende oorkonde. Hier merken we het belang van de inbreng van de archeologie om de geschiedschrijving te verfijnen of zelfs uit te breiden.

Latere substraten in de kapel zijn omwoeld of weggehaald tijdens de aanpassingen in de kapel gedurende de koninklijke bouwperiode.

Een aristocratisch-militair huis

Een groot rechthoekig gebouw ten zuiden van de kapel hebben de archeologen eveneens reeds grondig onderzocht. Door de instorting van de westelijke muur heeft dit gebouw erg geleden onder de erosie zodat alleen de primitieve elementen zijn bewaard gebleven. De opgravingen geven voldoende elementen om er zeker van te zijn dat dit gebouw reeds bewoond werd in de 10de eeuw, met een blijvende bezetting in de eerste helft van de 11de eeuw. Daarvan getuigen vondsten zoals een spoor, muntstukken geslagen door de graven van Carcassonne en keramische fragmenten. Dit grote gebouw met meerdere verdiepingen had zowel een residentiële als een militaire functie, en is eerder uitzonderlijk in de castrale bouwwijze van die periode in deze streek. Het wijst erop dat de bouwheer over belangrijke financiêle middelen beschikte om werken van deze grootte te kunnen laten uitvoeren. Termes was rijk, vooral door de aanwezigheid van mijnen.

Interessant zijn de keramische resten die in beide gebouwen werden gevonden. Ze zijn afkomstig van kleine vloeistofvazen bedekt met een glazuur van een olijfgroene kleur. Opnieuw is dat een uitzonderlijke vondst voor deze periode in de Languedoc. Vergelijkend onderzoek van deze vondsten met die in andere sites wijst op een beperkte verspreiding van dit product, namelijk uitsluitend in de oostelijke gedeelte van het departement Aude en aangrenzende gebieden.

Termes6

De campagne van 2009

TermesIn 2009 werd een nieuwe zone van opgravingen geopend. Men ruimde het tracé van een muur aan de noordzijde van de castrale kern, geflankeerd door een rechthoekig gebouw.

Men denkt dat dit gebouw dateert uit de 11de of het begin van de 12de eeuw. Aan de buitenzijde daarvan ligt een kleine droge gracht. Wellicht was dit dus een randgebouw van het feodale kasteel, dat later werd geïntegreerd in het geheel tijdens de constructie van de grotere koninklijke wal in de 13de eeuw.

Het gebouw werd aan de binnenzijde meerdere malen aangepast, met onder meer de invoeging van een citerne die in de 14de of de 15de eeuw nog eens werd vernieuwd.

Deze citerne werd volledig opgegeven of volgestort tijdens de vernietigingen in de 17de eeuw. Een juiste datering van het gebruik ervan blijft daarom moeilijk.

De oudste substraten van deze zone wachten nog op onderzoek om de periode van de oprichting van deze muur juist te bepalen. Het lijkt erop dat hij oudere gebouwen heeft doorsneden. In 2010 zal de campagne zich op dit tracé blijven richten.

Aan de oostzijde van de hoogst gelegen ommuring werd het puin in een ander rechthoekig gebouw met verdieping geruimd, waardoor delen van een grote ondersteunende stenen boog vrijkwamen. Dit gebouw is wellicht gebouwd als uitbreiding van de gebouwen rond de donjon in de 13de eeuw en zou kunnen wijzen op een behoefte omdat de bevolking toenam.

Een ander doelwit van de komende campagne is het blootleggen van de funderingen van de donjon, waarvan men verwacht dat hij dateert uit de 10de of 11de eeuw.

Termes

Conclusie

Het is zonneklaar dat de archeologische rapporten ons bijkomende en uiterst waardevolle informatie bezorgen die we onmogelijk uit de oorkonden kunnen opmaken. Zo weten we nu pas dat de oudste constructies minstens 100 jaar ouder zijn dan de datum van de eerste oorkonde waarin Termes wordt geattesteerd. Ondanks de koninklijke werken in de 13de eeuw zijn de oudere constructies vrij goed bewaard gebleven, wat zal toelaten om na volgende archeologische campagnes een goed beeld te kunnen vormen hoe de site er uitzag voor en tijdens de kruistochten.

Termes8

Termes9

Tekst: Gerda Vancayzeele en Willy Vanderzeypen
Bron: Jean-Paul Cazes, archeoloog C.C.S. Patrimoine, Castelnaudary.
Zie ook: www.chateau-termes.com


VorigeOverzicht | Volgende